ชีวประวัติ
ศาตราจารย์ พลเรือตรี สมภพ ภิรมย์ ร.น. เกิดเมื่อวันที่ ๒๖ กรกฎาคม ๒๔๕๙ ปีมะโรง ที่บ้านปากตรอกวัดระฆัง บ้านขมิ้น ธนบุรี เป็นบุตรของ นาวาโทหลวงบรรเจิดเรขะกรรม (ชม ภิรมย์) ซึ่งรับราชการเป็นนายช่างนวกรรมกรมยุทธโยธาทหารเรือ มารดาชื่อนางใหญ่ ในด้านชีวิตครอบครัวท่านสมรสกับ นางจุนเจือ เมื่อปีพ.ศ.๒๔๙๗ มีบุตร ๓ คน และปีพ.ศ.๒๔๙๘ ได้สมรสอีกครั้งกับนางประเทือง มีธิดา ๑ คน
ในวัยเยาว์ได้รับการศึกษาชั้นต้นจากโรงเรียนสตรีวัดระฆัง และเรียนภาคค่ำที่โรงเรียนวัดบวรนิเวศวิหาร จนจบชั้นมัธยมศึกษา หลังจากนั้นได้เข้าศึกษาต่อที่ คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย จนจบปริญญาตรี พ.ศ.๒๔๙๔
เมื่อสำเร็จการศึกษาแล้วได้เข้ารับราชการเป็นสถาปนิกกรมยุทธโยธาทหารเรือ และได้เลื่อนตำแหน่งก้าวหน้าขึ้นตามลำดับจนได้เป็นนายทหารเสนาธิการ
ในขณะนั้นท่านได้รับการชักชวนจากคุณธนิต อยู่โพธิ์ อธิบดีกรมศิลปากรให้มาดำรงตำแหน่งคณบดี คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร ตั้งแต่ปี พ.ศ.๒๕๐๗ – ๒๕๑๕ ซึ่งท่านได้เป็นผู้ริเริ่มงานวิชาการ ค้นคว้าวิจัยทางสถาปัตยกรรมไทย อาทิเช่น บ้านไทยภาคกลาง กุฎาคาร พระเมรุมาศ พระเมรุและเมรุสมัยรัตนโกสินทร์ ฯลฯ และเป็นผู้ผลักดันให้เกิดหลักสูตรประกาศนียบัตรชั้นสูงสถาปัตยกรรมไทยในเพลาต่อมา
ในช่วงปี พ.ศ.๒๕๑๕ – ๒๕๑๙ ท่านย้ายมาดำรงตำแหน่งอธิบดีกรมศิลปากร ภายหลังจากเกษียณอายุราชการแล้ว ท่านก็ยังคงทำงานอย่างต่อเนื่อง อาทิเช่น ได้รับเชิญดำรงตำแหน่งคณบดีคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีปทุม
ศาตราจารย์สมภพ ภิรมย์ ร.น. ได้รับการเชิญชูเกียรติเป็นศิลปินแห่งชาติ สาขาทัศนศิลป์ (สถาปัตยกรรม) ปูชนียบุคคลดีเด่นผู้อนุรักษ์มรดกไทยดีเด่น และปูชนียบุคคลด้านสถาปัตยกรรมไทย ปัจจุบันท่านเป็นราชบัณฑิต สำนักศิลปกรรม ราชบัณฑิตยสถาน
การศึกษา
ชั้นประถม โรงเรียนสตรีวัดระฆัง
ชั้นมัธยม เรียนภาคค่ำที่โรงเรียนวัดบวรนิเวศน์วิหาร
พ.ศ. ๒๔๗๙ เข้าศึกษาที่คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
พ.ศ. ๒๕๐๖ ได้รับประกาศนียบัตรจากโรงเรียนเสนาธิการทหารอากาศรุ่น ๖
พ.ศ. ๒๕๐๗ ได้รับประกาศนียบัตรจากโรงเรียนส่งกำลังบำรุงทหารบกรุ่น ๗
พ.ศ. ๒๕๐๙ ได้รับประกาศนียบัตรวิทยาลัยป้องกันราชอาณาจักร รุ่น ๙
การทำงาน
พ.ศ. ๒๔๘๕ – ๒๕๐๑ สถาปนิก กรมยุทธโยธาทหารเรือ (กรมอู่ทหารเรือ)
พ.ศ. ๒๕๐๒ – ๒๕๐๖ ทหารเรือประจำกองนโยบายและแผน กรมส่งกำลังบำรุงกองบัญชาการทหารสูงสุด
พ.ศ. ๒๕๐๗ – ๒๕๑๕ ดำรงตำแหน่งคณบดีคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร
พ.ศ. ๒๕๑๐ นายกสมาคมสถาปนิกสยาม
พ.ศ. ๒๕๑๕ – ๒๕๑๘ ดำรงตำแหน่งคณะบดีกรมศิลปากร
พ.ศ. ๒๕๑๙ ลาออกก่อนเกษียณอายุราชการ
พ.ศ. ๒๕๓๖ – ๒๕๓๙ ดำรงตำแหน่งคณบดีคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีปทุม
ปัจจุบัน ราชบัณฑิต
เกียรติคุณพ.ศ. ๒๕๐๙ ตำแหน่งศาตราจารย์
พ.ศ. ๒๕๒๓ ปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาสถาปัตยกรรม มหาวิทยาลัยศิลปากร
พ.ศ. ๒๕๒๙ ศิลปินแห่งชาติสาขาทัศนศิลป์ (สถาปัตยกรรม)
พ.ศ. ๒๕๓๗ สถาปนิกดีเด่น จากสมาคมสถาปนิกสยาม
พ.ศ. ๒๕๓๘ ปูชนียบุคคล ผู้อนุรักษ์มรดกไทยดีเด่นด้านสถาปัตยกรรมไทยดีเด่น
พ.ศ. ๒๕๒๙ ปูชนียบุคคล ด้านสถาปัตยกรรมไทย
ผลงานการออกแบบ
บ้านพักอาศัย
- บ้านคุณประมุข สุวรรณศิลป์ สุขุมวิท ๒
- บ้านคุณพิศาล รัตตกุล ซอยหลังสวน เพลินจิต
บ้านคุณพิศาล รัตตกุล- บ้านวิชัย มาลีนนท์ สุขุมวิท ๔๐
พระตำหนัก
พระตำหนักสมเด็จพระภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดาในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ซอยสันติสุข สุขุมวิท
โรงเรียน
- อาคารกรมแผนที่ทหาร ริมคลองคูเมืองเดิม
- โรงเรียนเตรียมทหาร ถนนพระราม ๔
พระบรมราชานุสาวรีย์ และอนุสาวรีย์
- พระบรมราชานุสาวรีย์พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว
- อนุสาวรีย์ทหารวีรชน ค่ายเฟรนชิพ จังหวัดนครราชสีมา
อาคารทั่วไป
- อาคารกองทัพ
อาคารกองทัพเรือ
- อาคารธนาคารกรุงไทย กระทรวงการคลัง ถนนพระราม ๑
- อาคารพิธานพานิช ถนนสุรวงศ์
- อาคารพันธุ์พิศคอร์ท ถนนสีลม กรุงเทพฯ
- ห้างสรรพสินค้าเซ็นทรัล สาขาวังบูรพา กรุงเทพฯ
ห้างสรรพสินค้าเซ็นทรัล วังบูรพา
วัดโพธิ์จำลองในโรงเรียมเตรียมทหาร
ผลงานวิชาการ
งานเขียนและตำรา
พ.ศ.๒๕๑๐ เอกสารวิจัยเรื่องการศึกษาประเทศไทยวิทยาลัยป้องกันราชอาณาจักร (วปอ.)
พ.ศ.๒๕๑๒ อาชีวะสัมพันธ์ การประกอบอาชีพสถาปัตยกรรม คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร
พ.ศ.๒๕๑๓ กุฎาคาร ทุนสภาวิจัยแห่งชาติ
พ.ศ.๒๕๑๓ ประตูมุขไทยของโลก 
พ.ศ.๒๕๑๙ บ้านไทยภาคกลาง ชุดความรู้ไทยของคุรุสภา 
พ.ศ.๒๕๒๐ พระเมรุมาศ พระเมรุ เมรุ สมัยรัตนโกสินทร์ งานวิจัย สภาวิจัยแห่งชาติ
พ.ศ.๒๕๒๐ นารายณ์สิบปาง
พ.ศ.๒๕๒๖ เรื่องพระราชพิธีพยุหยาตราชลมารค
พ.ศ.๒๕๓๐ อัครมหาราชาสถาปนิกแห่งกรุงสยาม (พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว)
พ.ศ.๒๕๓๙ ศิลปะ สบาย สบาย
พ.ศ.๒๕๔๕ ศิลปะสถาปัตยกรรมกรรมดลใจกวี
พ.ศ.๒๕๔๖ สถาปัตยกรรมไทยกลาโหม
และ
- พจนานุกรมศัพท์ศิลปกรรม ราชบัณฑิตยสถานจัดพิมพ์
- พจนานุกรมศัพท์ศิลปะ อังกฤษ – ไทย ราชบัณฑิตยสถาน
- สารานุกรมศัพท์ดนตรีไทย ภาคประวัติและบทร้องเพลงเถา ราชบัณฑิตยสถานจัดพิมพ์
- สารานุกรมศัพท์ดนตรีไทย ภาคคีต – ดุริยางค์ ราชบัณฑิตยสถานจัดพิมพ์
- ช่อฟ้า นาคเบือน ตุง
- สถาปัตยกรรมพุทธเจดีย์สยาม
- บ้านไทย ๔ ภาค
- เวียง วัด วัง เวิ้ง
- สามก๊กฉบับเสนาธิการ
- ศิลปะ ศิลปะ สบาย สบาย คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีปทุม จัดพิมพ์ พ.ศ. ๒๕๓๙
- ลายไทยพระเทวาภินิมิต องค์การค้าของคุรุสภาจัดพิมพ์
- ฯลฯ
สรุป
ด้วยบุคลิกที่มุ่งมั่น ขยัน อดทน และมุ่งมั่นไปด้วยเจตนารมณ์ที่จะสืบสานรักษาสถาปัตยกรรมไทย ผนวกกับความเป็นศิลปินของท่าน จึงบันดาลให้เกิดการรังสรรค์ผลงานอันหลากหลายดังที่ได้กล่าวมา ทั้งงานด้านสถาปัตยกรรมไทยแนวประเพณี แนวไทยประยุกต์ และแนวสมัยใหม่ รวมถึงงานด้านอนุรักษ์งานด้านวิชาการ และงานประพันธ์ ซึ่งดำเนินมาตลอดนับตั้งแต่ท่านนับตั้งแต่ท่านเป็นทหารเรือ เป็นคณบดีคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์มหาวิทยาลัยศิลปากร เป็นอธิบดีกรมศิลปากร กระทั่งเป็นราชบัณฑิต และศิลปินแห่งชาติ
จึงถือได้ว่าท่านเป็นแบบอย่างให้แก่สถาปนิก นักวิชาการสถาปัตย์ ที่มีหัวใจวัฒนธรรมการสร้างสรรค์สถาปัตยกรรมไทย ส่งต่อให้กับคนรุ่นใหม่ต่อไป
